Het combineren van Hakomi Mindful Somatic Therapy en psychedelisch ondersteund innerlijk werk

HAKOMI is een op mindfulness gebaseerde, lichaamsgerichte vorm van psychotherapie. Het was ontwikkeld in de jaren 1970 door Ronald S. Kurtz (1943-2011) in de V.S. als antwoord op de beperkingen van traditionele, op praten gebaseerde en cognitieve vormen van psychotherapie. Het is onze ervaring bij Evolute Institute dat Hakomi Oosterse filosofieën en wijsheidstradities enerzijds en Westerse psychologie anderzijds samenvoegt tot een nieuw, effectiever psychotherapeutisch geheel. Dit artikel gaat in op de synergetische relatie tussen Hakomi en psychedelisch ondersteund innerlijk werk, en laat zien hoe deze paden elkaar aanvullen en versterken in de reis naar heelheid, integratie en persoonlijke ontwikkeling.

1. Hakomi begrijpen

Hakomi, uitgesproken als Hah-co-me, is een Hopi-indiaans woord dat ruwweg vertaald kan worden met "Hoe sta je in relatie tot deze vele rijken"? Hakomi is een benadering van begeleide zelfstudie die gebruik maakt van mindfulness om ons af te stemmen op onze diepste, meest fundamentele kwaliteiten van het mens-zijn. Het probeert ons in staat te stellen om onze eigen kwetsbaarheid, pijn, onzekerheid en paradoxen met nieuwsgierigheid en compassie vast te houden. In plaats van te proberen iets te "repareren" dat in ons gebroken lijkt en een "oorlog tegen onszelf" te voeren, werkt Hakomi volgens de leidende mantra om eerst stil te staan bij onze problematische innerlijke delen, deze te bestuderen en er dan geleidelijk bevriend mee te raken. Acceptatie gaat vooraf aan verandering, zoals Lao-Tzu al zei: "Als je iets wilt laten krimpen, moet je het eerst laten uitdijen. Als je van iets af wilt, moet je het eerst tot bloei laten komen." Hakomi probeert boeddhistische en taoïstische wijsheden te integreren met een modern neurowetenschappelijk begrip van onze hersenen, waarbij de nadruk ligt op ervaringsleren in plaats van louter theorie en reflectie. In Hakomi psychotherapie ligt de focus op het geven van ruimte aan onze gevoelde ervaring en niet zozeer op intellectualisering en cognitie. Woorden en analyse zijn minder belangrijk dan de subtiele tekens die ons lichaam uitdrukt.

In essentie is Hakomi een psychodynamische en ervaringsgerichte techniek en filosofie gebaseerd op vijf kernprincipes: mindfulness, organiciteit, geweldloosheid, geest-lichaam holisme en eenheid. Deze principes begeleiden het therapeutische proces en geven vorm aan de relatie tussen therapeut en cliënt, waarbij een compassievolle verkenning van het zelf door middel van mindfulness wordt gestimuleerd om toegang te krijgen tot onderbewust materiaal voor transformatie en genezing.

1. Mindfulness

   Hakomi gebruikt door het boeddhisme geïnformeerde mindfulness als basis voor therapie en proceswerk. Het gaat om een staat van verhoogd bewustzijn waarin de aandacht gericht is op het huidige moment, waardoor onbewuste gedachten en gevoelens naar boven kunnen komen. Wanneer we in staat zijn om onze gehechtheid aan wat we (denken te) weten op te schorten, openen we ons voor de diepte en het mysterie van het heden. Dit diepe interne bewustzijn maakt het mogelijk om kernovertuigingen en verborgen emotionele wonden en onbewuste overtuigingen te onderzoeken, wat verwerking, oplossing en uiteindelijk persoonlijke groei vergemakkelijkt.

2. Organiciteit

   Organiciteit in Hakomi weerspiegelt de visie op mensen als zelforganiserende systemen die van nature geneigd zijn tot genezing en heelheid. Het respecteert de aangeboren wijsheid en het helend vermogen in elk individu, met de nadruk op het geloof dat elk persoon of organisme het vermogen bezit om zichzelf te helen en naar de vervulling van zijn potentieel te gaan. Dit sluit goed aan bij wat psychedelisch onderzoeker en pionier Stanislav Grof "aangeboren helende intelligentie" noemde - de neiging van het organisme om te streven naar balans, heelheid of harmonie. In Hakomi wordt de mens niet gezien als een machine, maar als een intelligent, zelforganiserend systeem dat niet van buitenaf kan worden gerepareerd, maar alleen door zijn eigen innerlijke creatieve intelligentie aan te spreken en aanwijzingen uit het huidige moment te volgen. In die zin hebben Hakomi-therapiesessies geen vooraf bepaalde agenda, maar volgen ze de natuurlijke processen, bewegingen en non-verbale expressies van het moment dat zich ontvouwt.

3. Geweldloosheid

   Geweldloosheid in Hakomi gaat over het benaderen van de ervaringen en afweer van de cliënt met zachtheid en respect. Dit principe creëert een veilige ruimte voor cliënten om hun innerlijke wereld te verkennen, waarbij hun verdedigingsmechanismen worden gezien als vitale onderdelen van hun ervaring. Dit principe is fundamenteel, want om onze blik naar binnen te kunnen richten, moeten we ons veilig voelen om te zijn zoals we zijn. Als we enige vorm van gevaar of druk van buitenaf voelen, bijvoorbeeld dat we beoordeeld zouden kunnen worden door de therapeut, dat ons een vooraf bepaalde agenda wordt opgedrongen, of dat ons andere vormen van subtiel fysiek of verbaal geweld zouden kunnen worden aangedaan, kunnen we weerstand bieden en zullen we onze aandacht naar buiten richten, maar niet naar onze innerlijke wereld. De zachte en subtiele benadering van HAKOMI staat in groot contrast met meer krachtige benaderingen zoals "de-armoring" of sommige vormen van expressieve therapieën uit de jaren zestig (zie ook "Het Hoffman Proces vs. Psychedelische Retraite Programma's")

4. Lichaam-geest holisme

   Het westerse denken en de westerse filosofie zijn sterk beïnvloed door het idee dat lichaam en geest gescheiden zijn - sinds René Descartes' verklaring van het geest-lichaam dualisme. Hakomi daarentegen erkent de onderlinge verbondenheid van mentale en fysieke/lichamelijke (somatische) ervaringen. Het begrijpt dat onze overtuigingen en emoties zich vaak manifesteren in onze lichamelijke sensaties, houdingen en bewegingsimpulsen, en gebruikt deze integratie van geest en lichaam om genezing te vergemakkelijken. We "hebben" niet alleen lichamen, we "zijn" lichamen met onze geest als slechts één uitdrukking van ons belichaamde wezen. Hakomi ziet ons als complexe "lichaam-geest systemen" waarbij elke scheiding tussen lichaam en geest slechts het kunstmatige resultaat is van een analytisch proces. Elke therapeutische benadering die onze belichaamde natuur negeert, mist onvermijdelijk het grootste deel van het plaatje en is beperkt in zijn effectiviteit. Het opsporen en onderzoeken van onze somatische ervaring is dus een cruciaal kenmerk van HAKOMI therapie.

5. Eenheid

   Het eenheidsprincipe in Hakomi ziet individuen als onderdeel van een onderling verbonden geheel, waarbij de relationele aspecten van iemands problemen in ogenschouw worden genomen en een gevoel van verbondenheid met anderen en de omgeving wordt bevorderd. Ons leven ontvouwt zich als het ware in een "participerend universum" (Morris Berman), waar alles bestaat in een wederzijdse interactie. Dit is in lijn met moderne systemische benaderingen (in therapie, sociaal werk en in complexiteitswetenschappen) en met integraal denken (Ken Wilber). Het sluit ook goed aan bij Arthur Koestler's concept van "holons". "Holon" betekent dat elk ding/voorwerp en elk idee/woord zowel een entiteit op zichzelf is als een hiërarchisch deel van een groter geheel. Bijvoorbeeld, een cel in een organisme is zowel een geheel als cel, en tegelijkertijd een deel van het organisme, een groter geheel met een verhoogd niveau van complexiteit. En dat organisme is op zijn beurt een deel van grotere, complexere gehelen, bijvoorbeeld sociale gehelen (families, stammen, samenlevingen...) of ecosystemen. Dit wereldbeeld heeft twee belangrijke implicaties voor de manier waarop Hakomi therapie wordt beoefend: Ten eerste kunnen we er zeker van zijn dat er in ieder van ons een aangeboren drang is om van fragmentatie naar heelheid te gaan - het is niet nodig om onszelf te "repareren" of te re-engineeren, we moeten eerder de juiste omstandigheden creëren waarin onze innerlijke intelligentie zich kan ontplooien. Ten tweede betekent het idee dat we holons zijn dat elke oplossing voor ons probleem holistisch moet zijn, bijvoorbeeld depressie kan niet worden gedegradeerd tot een puur biochemische onevenwichtigheid van de hersenen, maar kan beter worden gezien als een symptoom met vele facetten op mogelijk vele niveaus, bijvoorbeeld lichaam, geest, spirit, gemeenschap, werk etc. Hakomi probeert rekening te houden met veel van deze psychosociale factoren.

2. Hoe werkt HAKOMI therapie?

Terwijl de vijf principes van Hakomi (mindfulness, geweldloosheid, organiciteit, eenheid en integratie van geest en lichaam) de filosofische basis vormen, omvat de therapie specifieke technieken en interventies voor therapeutisch werk. Zoals in de meeste moderne vormen van psychotherapie wordt de relatie tussen therapeut en cliënt gezien als een voertuig voor verandering. De therapeut biedt een veilige, verzorgende en niet-oordelende omgeving, waarin de cliënt diepgewortelde overtuigingen en emoties kan onderzoeken. Het bijzondere aan HAKOMI is dat alle technieken/interventies plaatsvinden in mindfulness (d.w.z. cliënten worden begeleid naar een staat van ontspannen, innerlijk gericht bewustzijn). Dit helpt om toegang te krijgen tot diepere emotionele toestanden en onbewuste overtuigingen.

3. Wat maakt HAKOMI uniek?

Naast mindfulness zijn de kenmerken en technieken van HAKOMI die vanuit ons perspectief het meest opmerkelijk zijn, de volgende.

1. Niet-verbale signalen

   Therapeuten in Hakomi zijn getraind in het observeren en interpreteren van non-verbale signalen zoals lichaamshouding, gebaren, gezichtsuitdrukkingen en stemtoon, omdat deze vaak meer onthullen dan woorden en indicatoren kunnen zijn van onderliggende psychodynamische onderwerpen. Dit soort "volgen" is een actieve vorm van getuigen en kan gebruikt worden voor interventies, maar het is ook waardevol om de cliënt te laten weten dat hij of zij gezien wordt en dat mensen op een afgestemde manier op hem of haar reageren.

2. Sondes

   Dit zijn zachte, non-verbale handelingen (bijv. gebaren of bewegingen) of verbale suggesties of vragen die worden gebruikt terwijl de cliënt in een staat van mindfulness is. Probes kunnen inhouden dat je de cliënt vraagt om zijn gevoelens of reacties op bepaalde woorden of zinnen op te merken, wat helpt om verborgen overtuigingen en emoties bloot te leggen. Zie ze als kleine "experimenten" waarbij je de innerlijke reacties van een cliënt wilt peilen vanuit alle niveaus van bewustzijn (lichamelijke sensaties, bewegingsimpulsen, emoties, gedachten...). De bedoeling is om reacties uit te lokken die onbewust materiaal onthullen, waaronder de kernovertuigingen en herinneringen van de cliënt. Als de therapeut bijvoorbeeld de sonde "Je bent het volledig waard en verdient liefde" stuurt en de cliënt rapporteert vanuit een mindful staat dat er een gedachte opkwam bij het horen van deze sonde die zei "dat is niet waar", of een emotie van schaamte, een bewegingsimpuls om zich af te wenden van de therapeut, of een lichamelijke sensatie van samentrekking in de borstkas of zo, dan hebben we misschien een zelfbeperkende overtuiging gevonden, een "barrière voor voeding" en kunnen we dit dieper onderzoeken in de sessie. Merk op dat Hakomi, in tegenstelling tot traditionele gesprekstherapie, de cliënten expliciet aanmoedigt om lichamelijke en somatische ervaringen op te merken.

3. Lichaamswerk / Somatic Touch

   Dit kunnen zachte aanrakingen zijn of het begeleiden van de cliënt door fysieke houdingen. Aanraken kun je ook zien als experimenteren, maar dan op een non-verbale manier (in tegenstelling tot verbaal peilen). Het doel is het onderzoeken en ondersteunen van het loslaten van fysieke spanning die in het lichaam wordt vastgehouden en gerelateerd is aan psychologische problemen die de cliënt rapporteert.

4. Karakter strategieën

   Hakomi therapeuten begrijpen de omstandigheden van cliënten door te verwijzen naar een typologie van karakterstrategieën. Dit zijn gedrags-, gevoels- en denkpatronen die mensen, vaak onbewust, aannemen als reactie op hun levenservaringen. Het zijn de coping- en overlevingsstrategieën die we meestal onbewust hebben aangenomen tijdens onze baby- en kindertijd als gevolg van onze intrinsieke drang om ongedeerd, geïntegreerd (heel) en goed toegerust te blijven. Onze karakterstrategieën duiden dus niet onze fundamentele en pathologische karakterfouten aan en laten zien hoe "fout" we zijn, maar spreken in plaats daarvan over de poging van onze innerlijke intelligentie om zich creatief aan te passen aan overweldigende omstandigheden in ons leven. Deze zachte houding benadrukt opnieuw Hakomi's geweldloze benadering van therapie. Hakomi's begrip van karakterstrategieën is geworteld in de ontwikkelingspsychologie, hechtingstheorie en objectrelaties en is voortgekomen uit het werk van vroege pioniers als Wilhelm Reich, Alexander Lowen, David Shapiro en John Pierrakos. Wat de karaktertheorie van Hakomi onderscheidt van andere typologieën van karakters in de psychologie is de focus op somatische manifestaties. Met andere woorden, Hakomi stelt dat ons lichaam onze psychologische karakterstrategieën vasthoudt en tot uitdrukking brengt. De acht karakterpatronen zijn: Gevoelig/afgetrokken, Afhankelijk/verdringend, Zelfredzaam, Hard/Generig, Charmant/Verleidelijk, Belast/Duurzaam, Industrieel/Overgefocust en Expressief/Lusteloos. Zonder hier in detail op in te gaan, willen we alleen maar benadrukken dat deze strategieën het best beschouwd kunnen worden als geworteld in "algemeen onderhandelde, ontwikkelingsconflicten" en niet als vaste karaktertypes die gebruikt kunnen worden om mensen te classificeren.

5. Transformatie van kernmateriaal

   Zodra kernovertuigingen en herinneringen zijn blootgelegd, bijvoorbeeld door middel van experimenten zoals sonderen, begeleidt de therapeut de cliënt bij het verwerken en mogelijk transformeren van deze overtuigingen in meer adaptieve en gezonde overtuigingen. Een belangrijke interventie in de verwerkingsfase is bijvoorbeeld het bieden van de "ontbrekende ervaring". Dit betekent dat de therapeut biedt wat op een bepaald moment in het leven van de cliënt als niet-beschikbaar is georganiseerd. De therapeut kan bijvoorbeeld voedende emotionele steun bieden wanneer de cliënt een innerlijke kindertoestand herbeleeft waarin hij als kind alleen en zonder steun werd gelaten. Deze nieuwe emotionele referentie-ervaring van steun krijgen kan helpen om de oorspronkelijke ondervoede toestand te transformeren en nieuwe mogelijkheden in het leven van de cliënt te openen.

6. Integratie van ervaringen

   De therapeut helpt de cliënt om hun ontdekkingen te integreren in hun dagelijks bewustzijn en leven. Dit kan betekenen dat je bespreekt hoe nieuw ontdekte overtuigingen en patronen hun dagelijks leven en relaties beïnvloeden. Het kan ook inhouden dat je de cliënt helpt om nieuwe ervaringen te stollen, zoals het kunnen accepteren van voeding of gewoon het herkennen van de mogelijkheid om steun en voeding te vragen als dat nodig is en te oefenen in het doen en innemen ervan.

4. Psychedelisch ondersteund innerlijk werk

Psychedelisch ondersteund innerlijk werk, waarbij gecontroleerd gebruik wordt gemaakt van stoffen als psilocybine paddenstoelen of truffels, MDMA of LSD, leidt tot veranderde bewustzijnstoestanden waarin diepgewortelde emotionele kwesties en kernovertuigingen aan de oppervlakte kunnen komen, wat mogelijkheden biedt voor transformatieve genezing. Het spectrum van deze door psychoactieve stoffen ondersteunde modaliteiten varieert van psychedelische ondersteunde psychotherapie tot psychedelische retraites, en van 1:1 settings tot groepsvormen.

5. Het verkennen van de synergie tussen Hakomi en psychedelisch ondersteund innerlijk werk

Bij Evolute Institute vinden we dat de principes en werkwijzen van Hakomi opmerkelijk goed aansluiten bij de manier waarop we psychedelisch ondersteund innerlijk werk beoefenen. Beide benadrukken het belang van een veilige, niet-oordelende ruimte (of setting) en van het verkennen van het onderbewustzijn en de intelligentie van het hele lichaam om genezing en persoonlijke groei te bevorderen. Professioneel gefaciliteerde psychedelische retraites omvatten zeer afgestemde 1:1 coachingsituaties naast warme en vertrouwde groepsruimtes die veel van de kenmerken van goede HAKOMI therapie nabootsen: geweldloosheid, belichaamd en zachtaardig onderzoeken van problemen in een staat van mindfulness, een mobilisatie van de kracht van relationaliteit en verbondenheid voor genezing en ontwikkeling.

Hoe ziet de "synergie" eruit?

De vraag is: als je het over "synergie" hebt, betekent dat dan:

a.) Het innemen van een psychedelische stof (in een lage tot middelhoge dosis) tijdens of ter voorbereiding van een HAKOMI psychotherapiesessie - zoals dat gebeurt bij traditionele psycholyse.

Of zou het betekenen:

b.) Om HAKOMI therapie ook te doen als onderdeel van persoonlijk proceswerk dat over een langere periode (meerdere jaren) plaatsvindt en dat allerlei modaliteiten kan omvatten, zoals lichaamswerk, legaal psychedelisch werk, coaching en andere therapeutische modaliteiten buiten HAKOMI? In die zin kunnen verschillende modaliteiten elkaar aanvullen en versterken als het gaat om psychologische verandering, flexibilisering en groei.

Een kanttekening: In veel rechtsgebieden zijn veel psychedelische middelen (nog) niet legaal, dus op dit moment kunnen mensen in veel landen geen psychedelische HAKOMI sessie doen in een legale omgeving. Mensen zouden echter wel naar landen als Nederland of Jamaica kunnen reizen, waar veel psychedelica tegenwoordig al legaal zijn. En in veel rechtsgebieden over de hele wereld, van Australië tot verschillende Amerikaanse staten, is psychedelische psychotherapie legaal of wordt deze gelegaliseerd. Als de psychotherapeut met de licentie en training om psychedelisch ondersteund werk te doen een HAKOMI behandelaar is, kunnen mensen ook profiteren van legale psychedelisch ondersteunde HAKOMI sessies. 

Vier belangrijke overwegingen bij het combineren van HAKOMI en psychedelica

De volgende vier punten vallen op als het gaat om de vraag hoe HAKOMI en psychedelisch werk op elkaar aansluiten. De eerste twee zijn geldig voor geval a.), alle vier kunnen als geldig worden beschouwd wanneer je modaliteit overweegt b.). (Zie geval a en b hierboven)

1. Verbeterd bewustzijn en zelfbewustzijn

   Psychedelica kunnen mindfulness intensiveren, waardoor kernmateriaal dieper verkend kan worden, wat sessies bijzonder krachtig maakt in combinatie met de mindful, onderzoekende benadering van Hakomi.

2. Diepe emotionele verwerking

   Zowel Hakomi als psychedelica faciliteren diepe emotionele verwerking, waarbij psychedelica onbewust materiaal naar boven brengen en Hakomi een kader biedt om deze ervaringen te onderzoeken en te integreren.

3. Versnelde genezing

   De synergie van de zachte aanpak van Hakomi en de diepgaande ervaringen die psychedelica teweegbrengen, kan het ontwikkelings- of verwerkings- (helings-) en integratieproces versnellen, waardoor diepgewortelde emotionele wonden snel kunnen worden getransformeerd.

4. Integratie

   Integratie is cruciaal in zowel de Hakomi als de psychedelische therapie, waarbij inzichten en ervaringen uit sessies worden toegepast in het dagelijks leven. Hakomi's focus op mindfulness en zelfstudie biedt een uitstekend kader voor dit integratieproces. Professionele aanbieders van psychedelische retraites bieden talloze integratiesessies ter plekke en in de weken en maanden na de psychedelische ervaring, zowel in groepsverband als in 1:1 settings. Zie ook "Hoe je een psychedelische retraite kiest die aansluit bij je persoonlijke waarden en overtuigingen".

Conclusie

De integratie van Hakomi therapie en psychedelisch ondersteund innerlijk werk vertegenwoordigt een nieuwe grens in psychotherapie, coaching en proceswerk, en biedt wegen voor diepgaande heling en persoonlijke groei.¹

Deze synergie combineert de mindfulness, lichaamsgerichtheid en compassie van Hakomi met het transformatieve potentieel van psychedelica en belooft diepere zelfontdekking, integratie, verruimde staten en toegang tot nieuwe niveaus of stadia van groei.

En als we ons ontwikkelingspad in het algemeen beschouwen als "in ons eigen proces zitten" dat zich uitstrekt over jaren, of zelfs over onze levensloop, en onderweg op verschillende momenten en in verschillende stadia verschillende aandachtspunten heeft, dan kunnen zowel psychedelisch ondersteund innerlijk werk als HAKOMI een diepe en impactvolle manier bieden om deze groei te bevorderen.

Houd er rekening mee dat we geen medisch advies geven en dat je altijd de hulp van een medische professional moet inroepen voordat je een beslissing neemt over het gebruik van psychedelica.